Recykling Tworzyw Sztucznych w Świetle ROP i PPWR

Branża przetwórców tworzyw sztucznych znajduje się obecnie w dynamicznym okresie przekształceń, napędzanym przez szereg czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Główne wyzwania, to przede wszystkim świadomość ekologiczna i regulacje prawne: rosnąca świadomość społeczna dotycząca wpływu plastiku na środowisko naturalne prowadzi do coraz bardziej restrykcyjnych przepisów. Dyrektywa w sprawie plastików jednorazowego użytku, Rozszerzona Odpowiedzialność Producentów (ROP) oraz inne regulacje zmuszają przedsiębiorstwa do poszukiwania bardziej zrównoważonych rozwiązań. Ponadto, fluktuacje cen surowców: ceny ropy naftowej, głównego źródła surowców do produkcji tworzyw sztucznych, są wysoce zmienne i mają bezpośredni wpływ na koszty produkcji.

Konkurencja ze strony materiałów alternatywnych: bioplastiki, materiały kompozytowe oraz inne alternatywy dla tradycyjnych tworzyw sztucznych zyskują na popularności, co zwiększa konkurencję na rynku. Zmieniające się preferencje konsumentów: konsumenci coraz częściej wybierają produkty wykonane z materiałów tzw. ekologicznych i pochodzących z recyklingu, co wymusza na producentach dostosowanie oferty.

Logistyczne wyzwania: Zakłócenia w łańcuchach dostaw spowodowane wcześniej pandemią COVID-19, a obecnie konfliktami zbrojnymi, utrudniają dostęp do surowców i komponentów.

Szanse i trendy:

• Gospodarka o obiegu zamkniętym: Przejście na model gospodarki o obiegu zamkniętym, w którym tworzywa sztuczne są wielokrotnie przetwarzane i wykorzystywane, stwarza nowe możliwości biznesowe.
• Innowacje technologiczne: Rozwój technologii recyklingu, nowe metody produkcji oraz zastosowanie materiałów biodegradowalnych to szanse na stworzenie bardziej zrównoważonych produktów.
• Nowe zastosowania tworzyw sztucznych: Tworzywa sztuczne znajdują coraz szersze zastosowanie w takich dziedzinach jak medycyna, energetyka czy budownictwo, co otwiera nowe rynki.
• Współpraca z nauką i biznesem: Współpraca z ośrodkami naukowymi i innymi przedsiębiorstwami umożliwia opracowanie innowacyjnych rozwiązań i przyspieszenie transformacji branży.

Co to oznacza dla przetwórców tworzyw sztucznych?

Przetwórcy tworzyw sztucznych muszą dostosować się do nowych warunków rynkowych i podjąć szereg działań, takich jak:

• Inwestowanie w badania i rozwój: Opracowywanie nowych produktów i technologii, które będą spełniały wymagania dotyczące zrównoważonego rozwoju.
• Współpraca z dostawcami surowców: Poszukiwanie dostawców oferujących wysokiej jakości surowce pochodzące z recyklingu lub z certyfikowanych źródeł.
• Optymalizacja procesów produkcyjnych: Minimalizacja zużycia energii i materiałów, redukcja ilości odpadów.
• Budowanie świadomości marki: Promowanie swoich produktów jako ekologicznych i zrównoważonych.
• Adaptacja do nowych regulacji prawnych: Śledzenie zmian w przepisach i dostosowanie działalności do nowych wymagań.

Podsumowując, branża przetwórców tworzyw sztucznych w Polsce stoi przed wieloma wyzwaniami, ale jednocześnie ma przed sobą ogromne możliwości. Firmy, które będą w stanie szybko dostosować się do zmieniających się warunków rynkowych i wprowadzą innowacyjne rozwiązania, zyskają przewagę konkurencyjną i będą mogły odnieść sukces w przyszłości.

ROP – co z kosztami?

Zasadniczym celem środowiskowym mechanizmu ROP (rozszerzonej odpowiedzialności producenta), oprócz oczywistego pokrycia kosztów netto zagospodarowania odpadów z wprowadzonych produktów w opakowaniach, powinno być wyróżnianie i nagradzanie tych opakowań, które okażą się najbardziej przydatne do recyklingu. Produkcja takich pojemników powinna też odbywać się jak najmniejszym kosztem środowiska i mieć znikomy ślad węglowy. Etyką mechanizmu ROP jest bowiem to, aby producenci ponosili pełną odpowiedzialność za swoje wyroby, w tym za koszty związane z gospodarką odpadami opakowaniowymi. 

Firmy których opakowania generują większą ilość odpadów lub są trudniejsze w recyklingu, powinny ponosić wyższe opłaty za gospodarowanie odpadami opakowaniowymi, odzwierciedlające dodatkowe koszty związane z ich przetwarzanie. Choć system ROP może stymulować bardziej ekologiczne rozwiązania w zakresie opakowań, to ostateczna decyzja o wyborze opakowania należy do producentów towarów. Taka eko modulacja, oprócz pozytywnego wpływu na środowisko, generuje też dodatkowe obciążenia finansowe dla producentów. Gdyby nie wytyczne środowiskowe, wybór opakowania przez producentów towarów oparty byłby wyłącznie na jakości i cenie. Metoda LCA, udowodniła jednak, że jedno nie musi wykluczać drugiego. System Life Cycle Assesment to metoda mierząca zrównoważoność produktu w całym cyklu jego powstawania i życia - często najlepiej wypadają w jej ewaluacji właśnie opakowania z tworzyw sztucznych. Lekkość tych materiałów, umożliwiająca zmniejszenie masy transportu zarówno surowców, jak i gotowych artykułów, jest jednym z kluczowych czynników. Dodatkowo, wytrzymałość tworzyw sztucznych pozwala na wykorzystanie mniejszej ilości materiału do wyprodukowania pojedynczej sztuki, co przekłada się na mniejsze zużycie zasobów naturalnych. Niska temperatura produkcji tych materiałów oznacza niższe zapotrzebowanie na energię i mniejszą emisję zanieczyszczeń

A poza tym co jeszcze w branży przetwórców?

Unijna ustawa Single Use Plastics i debata publiczna

Polska wprowadziła w życie przepisy dyrektywy UE dotyczącej ograniczenia stosowania niektórych jednorazowych opakowań plastikowych. Dyrektywa Single Use Plastics wprowadza obowiązek trwałego przytwierdzania nakrętek do butelek plastikowych. Ta zmiana ma chronić środowisko przed dodatkowymi zanieczyszczeniami, których ilość  tym prostym sposobem udało się skutecznie ograniczyć. Ta dyrektywa jest odpowiedzią na realny problem - w  przeprowadzonym rankingu odpadów porzuconych na plażach UE plastikowe nakrętki zajęły wysokie, bo aż 4. miejsce. 

Kolejnym ograniczeniem są wprowadzane ograniczenia dotyczące stosowania opakowań z polistyrenu spienianego, zwłaszcza tych przeznaczonych do pakowania żywności na wynos. Luźne granulki polistyrenowe, łatwo oddzielające się od opakowania, stanowią poważne zagrożenie dla środowiska, przedostając się do gleby, wód i organizmów żywych. Ich rozkład trwa wiele lat, a drobne cząsteczki, które znajdą się w przyrodzie mogą powodować poważne szkody w ekosystemach. Unia rozpoznała ten problem i w efekcie wprowadzono zakaz tego typu jednorazowych pudełek.

Niemniej jednak chaos w świecie handlu, gdzie próbuje się opodatkować wszystkie opakowania jednorazowe z tworzywa, jest znaczny. Chodzi między innymi o pojemniki, które stosuje się do serwowania produktów porcjowanych na miejscu. Przykładowo można spotkać się z opłatą na opakowanie, w którym podaje się… smalec. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy produkt taki powinien być klasyfikowany jako przeznaczony do bezpośredniego spożycia z opakowania w lokalu lub poza nim w przestrzeni publicznej. W związku z licznymi wątpliwościami i apelami przedsiębiorców, Ministerstwo Klimatu i Środowiska opublikowało szczegółowe wyjaśnienia i odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania w kwestii opodatkowań opakowań.

System depozytowy i nowo projektowane przepisy dotyczące opakowań

W przestrzeni publicznej ciągle słyszymy pytania, po co nam system kaucyjny, skoro możemy zbierać opakowania w systemie gminnym? Czy nie wystarczy recykling do żółtych worków?

Głównym wyzwaniem w osiągnięciu pełnej szczelności obiegu opakowań po napojach są nawyki konsumentów związane z miejscem spożywania napojów. Jak pokazują statystyki około 40% z nich spożywamy poza domem, co utrudnia zbiórkę czystych opakowań, prowadzi do ich mieszania się z innymi odpadami lub, w najgorszym przypadku, zaśmiecania nimi natury i ulic. To tylko jeden z wielu problemów, którym stara się zaradzić system depozytowy. Ministerstwo zapowiedziało nowelizację obecnych przepisów, aby usprawnić funkcjonowanie tego mechanizmu, jednak główne założenia pozostaną bez zmian.

Nowe przepisy tzw. PPWR dotyczące opakowań i odpadów opakowaniowych są na etapie końcowym. PZPTS przygotował analizę dotyczącą statusu rozmów trójstronnych w sprawie PPWR. W opracowanej analizie skupiliśmy się na kluczowych aspektach dotyczących rynku wewnętrznego, takich jak przepisy zapobiegające jego fragmentacji, wyjątki od zakazów dla określonych materiałów oraz cele redukcyjne i recykling. Dokument został przesłany do Ambasadora RP przy UE oraz MKiŚ.

Wysłaliśmy również pismo do attaché ds. Środowiska przy UE, Aleksandra Zielińskiego, odnosząc się ze sprzeciwem do propozycji Rady i Parlamentu UE. Dotyczyła ona  wyłączenia opakowań zawierających plastik w ilości mniejszej niż 5% z limitów zawartości materiałów pochodzących z recyklingu.

Kolejna niespodziewana zmiana w projekcie przepisów PPWR, która pojawiła się pod koniec lutego, to objęcie opakowań transportowych limitem ponownego użycia na poziomie 100%, podczas kiedy KE w swoim projekcie proponowała limit poziomu 10%. Takie obostrzenie wzbudziło niepokój nie tylko w PZPTS - szereg organizacji krajowych i europejskich wysłało protest do komisji i parlamentu europejskiego wskazując na brak lepszej opcji środowiskowej oraz dostępności alternatywnych rozwiązań. Taka regulacja skutkowałaby ogromnymi dodatkowymi kosztami nie tylko dla przetwórców, ale także producentów wyrobów, sektora logistycznego i handlowego.

Czemu potrzebny nam ROP?

Rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) dotyczy wszystkich opakowań wprowadzanych na rynek, podczas gdy pozostałe systemy, przykładowo kaucyjny koncentrują się na konkretnych rodzajach opakowań. Dlatego apele przedsiębiorców zmierzają do wcześniejszego wprowadzenia ROP lub jednoczesnego wprowadzenia obu systemów. Połączenie obu systemów przynosi bowiem wymierne korzyści nie tylko dla środowiska, ale także gospodarki. Ta symbioza daje możliwość odzyskania czystego, wysokojakościowego surowca w znacznie większej ilości niż zbiórka tradycyjna. System kaucyjny, gwarantując wysoki poziom odzysku czystych surowców, pozwala na ograniczenie zużycia nowych surowców i zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych związanych z produkcją opakowań. Z kolei ROP zapewnia, że odpowiedzialność za gospodarkę odpadami spoczywa na producentach opakowań. To motywuje do projektowania zrównoważonych i łatwych w recyklingu produktów, pobudzając konkurencję do stosowania równie innowacyjnych i lepszych rozwiązań. 

System kaucyjny nie powinien być jednak wprowadzany samodzielnie, przed mechanizmem ROP, ponieważ może to mieć negatywne skutki. W takiej sytuacji systemy gminne pozostają pozbawione cennych surowców. Sprzedaż ta zapewniała stabilny dochód i zmniejszała opłaty mieszkańców. Wobec braku ROP opłaty te stale rosną.

Nie ma wątpliwości co do ważnej roli systemu ROP, a wszyscy interesariusze niemal jednogłośnie apelują o szybkie jego wprowadzenie. Za co jeszcze ma być odpowiedzialny? Regulacja ROP będzie miała istotny wpływ nie tylko na producentów, ale także ostatecznych nabywców. Konsumenci, którzy wybierają produkty umieszczone w wielowarstwowych, złożonych opakowaniach lub/ i stanowiących mniejsze porcje, a także nabywający więcej opakowanych produktów ponoszą wyższe koszty. Obecnie natomiast ponosimy te koszty zbiorowo - w opłatach za odbiór odpadów. Warto dodać, że jeśli chodzi o regulacje  recyklingowe - odpowiedzialność nie leży jedynie po stronie producentów. 

“Podstawowym i niezbędnym środkiem do skutecznego zawracania odpadów do ponownego wykorzystania jest prawidłowa selekcja odpadów w gospodarstwach domowych. Bez tego elementu cały proces znacznie się utrudnia. Odzyskanie surowców z odpadów zmieszanych nie dość, że znacznie bardziej obciąża środowisko, to dodatkowo jest bardziej kosztowne i mniej skuteczne. Pamiętajmy, że w efekcie zawsze za to zapłaci konsument i w opłatach za zbiórkę odpadów lub/ i w cenie produktu. Jednakże w tych dwóch źródłach kosztów można je skutecznie minimalizować poprzez dobrze skonstruowany ROP (przedsiębiorcy) i dobrą zbiórkę selektywną (konsumenci).” - dodaje Dyrektor Generalny PZPTS.

Konkurencja europejskiego recyklingu na dopingu

Z naszej analizy dla portalu Eko bez kantów wynika, że produkcja przemysłowa spadła. Proporcjonalną tendencję odnotowaliśmy w liczbie zamówień, a koszt recyklatów, czyli przetworzonego plastiku z surowców wtórnych, obniżył się w ubiegłym roku o 50%. Spadek popytu na krajowe tworzywa sztuczne jest również efektem masowego sprowadzania tanich produktów z Azji. Szczególnie negatywny wpływ na branżę tworzyw sztucznych ma intensywny wzrost importu PET - jest aż o 20% wyższy (porównanie drugiego kwartału 2022 r. z 2023 r.). Podobne tendencje dotyczą innych tworzyw i materiałów z rodziny plastików. To wszytsko przyczyniło się do spadku popytu na krajowe produkty, jednocześnie w tym samym czasie eksport odpadów z tworzyw sztucznych wzrósł o 18%.

Jak podkreślają autorzy portalu Eko bez kantów, „doszło więc do sytuacji paradoksalnej, w której rozwijany od lat ekosystem zamykania obiegu surowców w Europie został poddany wolnorynkowej grze. Z tą różnicą, że konkurencja nie musiała spełniać wyśrubowanych norm środowiskowych i ma niższe koszty energii m.in. dlatego, że nie wprowadziła embargo na ropę z Rosji. W efekcie rynek został zalany tańszym surowcem napływającym z Chin, Egiptu, Indii, Indonezji, Turcji i Wietnamu. Często materiałem pierwotnym, o lepszych parametrach niż plastik z recyklingu, a dodatkowo o 30% tańszym”.

Takie zmiany na rynku mają tragiczny wpływ na lokalnych producentów - w efekcie do bankructwa doprowadzono wiele mniejszych zakładów zajmujących się recyklingiem plastiku. Odpowiedzią na problem importu z Azji jest decyzja UE o wprowadzeniu ceł antydumpingowych.

Autor: Robert Szyman, dyrektor generalny Polskiego Związku Przetwórców Tworzyw Sztucznych